In gesprek met bemanningslid van het eerste uur Wilfred de Jong
In de jaren zeventig gaat een aantal vrienden uit Friesland met een zelfgebouwd vlot op avontuur. Dat blijft niet bij één reis. Van de Friese wateren tot aan de oceaan, er worden meerdere reizen gemaakt. Inmiddels is het vlot Sterke Yerke IV gebouwd en aan een nieuwe reis toe. Dit keer gaat het erom kinderen en jongeren bewust te maken van de vervuiling van de zee. “We gaan met hen niet alleen het avontuur aan, maar ook de plastic soep aanpakken.”
Dit is een verhaal van lang geleden. Een verhaal met alle ingrediënten om er een jongensboek van te maken. Jong, stoer, avontuurlijk, ruig, sportief, beetje bravoure en een grote dosis vrijheid en vriendschap. En dan zijn er ook nog een heel reeks vintage foto’s en films over te zien, in die typische jaren zeventig sfeer. Sterke Yerke. Niet de naam van een krachtige vent, maar van een kranig vlot. Drie vlotten eigenlijk. En de vierde is in de maak om opnieuw op avontuur te gaan, maar dit keer wordt het een tikkeltje anders.
‘We zagen geen enkel gevaar, alleen maar avontuur’
Best veel mensen kennen het verhaal, maar voor wie het niet kent beginnen we bij die vriendschap, de basis waar het hele avontuur op gebaseerd is. Vriendschap wordt regelmatig in een kroeg beslecht en gevierd. Zo ook op die vrijdagavond in 1974 als zeven ex-schoolkameraden van de detailhandelsschool in Leeuwarden elkaar na lange tijd weer treffen in een plaatselijke kroeg. Uit balorigheid en de wens om elkaar niet meer uit het oog te verliezen, roepen ze dat ze met elkaar willen gaan reizen. Zeilen moet het worden. Zonder een gevulde portemonnee lijkt dat echter ver weg, maar daar wordt een oplossing voor gevonden. De groep bouwt zelf een vlot om mee te gaan varen. “Ik was 21 jaar,” vertelt de inmiddels 68-jarige Wilfred de Jong. “Dan wil en doe je dat soort dingen. We zagen geen enkel gevaar, alleen maar avontuur.” Er wordt van alle kanten gerecycled materiaal tevoorschijn gehaald en in no time is het vlot een feit. Na een eerste succesvolle proefvaart, van Leeuwarden naar Grouw, krijgt het vlot de naam: Sterke Yerke.
Wat er daarna gebeurt, is bij een groot aantal generatiegenoten van de mannen van toen wel bekend. Voor bij wie er nog geen belletje is gaan rinkelen: de jongens zijn niet te houden. Na door Friesland en over de Waddenzee te hebben gevaren, kiezen de zeven mannen ervoor om naar Engeland te zeilen. Vanaf dat moment zijn sponsors onontbeerlijk. Een eerste reis mislukt, maar al snel besluiten de kerels om de Sterke Yerke II te bouwen waar in 1976 Londen mee wordt bereikt. Op dat moment zijn er twaalf mannen aan boord, waarvan er eentje -Leo van der Ploeg- al een volgende reis in het vizier heeft en dat ook uitspreekt. Hij wil met een aantal maten met een vlot de oceaan over.
Angstige momenten beleefd
“De reis naar Engeland was voorspoedig verlopen,” vertelt De Jong. “Maar dat neemt niet weg dat we angstige momenten hebben beleefd. We voeren op een gegeven moment in een dikke mist. We zagen geen hand voor ogen en de wind viel volledig weg. Ineens hoorden we een misthoorn van een schip. We hadden geen idee op welke afstand het van ons vlot verwijderd was, totdat we toch wel heel dichtbij scheepsmotoren hoorden. Dat was wel even een momentje,” duidt hij met een twinkeling in zijn ogen. “We hebben ook nog eens vier dagen zonder eten gezeten. Het schip dat ons op de Noordzee zou voorzien van een voorraad eten, kon ons niet vinden. Dan krijg je het op een gegeven moment wel benauwd, maar we wisten wat op te vissen. Op rauwe vis houd je het dan weer even uit.” Een glimlach.
Metingen naar olievervuiling in zee
Met een Sterke Yerke III én dit keer een duidelijk doel, wordt in 1979 een eerste reis aanvaard waarbij de vierkoppige bemanning bestaande uit Leo van der Ploeg, Guus en Chris Schweigmann, en Frits Riemersma, zal aantonen dat Rijnwater vervuild met pcb’s -schadelijke stoffen die onder andere in olie en plastic voorkomen- via de Rijn en Lek en de Noordzee in de Waddenzee terecht komen. Eenmaal dat project afgerond wordt de grote oversteek gewaagd. De opdracht: het meten van (olie)vervuiling in zee en meteorologische metingen doen voor het KNMI. Het wordt een bijzondere reis die catastrofaal eindigt, het vlot strandt op de klippen van de oostkust van Bonaire. De bemanning komt er goed vanaf. De berging van het vlot, dat inmiddels op de zeebodem is beland, mislukt keer op keer. Uiteindelijk wordt het in 1986 geborgen en weer opgelapt om in datzelfde jaar de reis naar Curaçao, de oorspronkelijke bestemming, te vervolmaken. De Sterke Yerke III is daarna even een attractie in een Curaçaos zeeaquarium, tot het een jaar later zinkt en een definitief graf krijgt op de bodem van de zee.
Dan wordt het stil rond het Sterke Yerke project. “De jaren erna verloren we elkaar uit het oog,” vertelt De Jong. Toch blijken in zijn persoonlijke leven het avontuur en de zee nooit ver weg. Na zijn avonturen met de Sterke Yerke I en II heeft het reisvirus hem niet meer losgelaten. “Ik heb in de jaren daarna met mijn vrouw reizen gemaakt naar onder andere Nieuw-Zeeland, Australië, Antarctica. En altijd waren we blij als we waar ter wereld ook maar de zee zagen. Die zee zit in mijn hart. Het geeft me een vrij gevoel. Nee, die continenten hebben we niet zeilend aan gedaan. Ik ben helemaal geen zeiler. Ik reis liever met een camper.” Dat geeft wel aan dat de Sterke Yerke mannen altijd zo hun eigen taken aan boord van het vlot hebben gehad. “Elk had zijn eigen expertise. We zaten elkaar zo niet in de weg en dat liep gesmeerd.”
Van vlotzeiler tot discjockey
De Jong werd in zijn werkzame leven dan ook geen zeiler, maar zijn avontuurlijke aard kon hij kwijt als dj. Hij was lange tijd discjockey en verzorgde in het weekend drive-inn shows voor omroep Veronica en werd een van de oprichters van omroep LEO in Leeuwarden. “Dat heette vanaf het begin in 1981 Aquarius, daarna Mercurius en nu LEO.” Op doordeweekse werkdagen was hij ondernemer en runde een groothandel in vleeswaren, kaas en salades. “Dat laatste heb ik van mijn twintigste tot mijn negenenvijftigste gedaan. Nu is het bedrijf verkocht en ben ik een pensionado.”
‘Het vlotavontuur met de Sterke Yerke is puur gebaseerd op vriendschap’
Als in mei 2011 de mannen van het eerste uur weer bij elkaar komen vanwege een mogelijke film en een documentaire over de Sterke Yerke voor het televisieprogramma Andere Tijden zijn ze in één klap terug in de tijd. De vriendschap bloeit weer op, is eigenlijk nooit weggeweest. “Hoelang we elkaar ook niet zien, het is altijd meteen weer dikke mik,” duidt De Jong zichtbaar over dit fenomeen in z’n nopjes. En wat niemand verwacht, maar onvermijdelijk lijkt; ze willen door. Het avontuur is nog niet uit hun midden verdwenen en er wordt al heel snel besloten dat er een Sterke Yerke IV moet komen. “We waren er echter al snel uit dat het niet bij een vierde vlot alleen moest blijven. We zagen een enorme kans om de jongere generatie bewust te maken van iets wat ons team al die tijd al na aan het hart lag: de gezondheid van de zee. We hadden met eigen ogen gezien hoe de zeeën door olie waren vervuild, maar we wisten ook dat er veel plastic in rond dreef. Inmiddels kennen we de uitdrukking ‘plastic soep’, maar in die tijd had nauwelijks nog iemand daarvan gehoord. De aandacht voor een Sterke Yerke IV bleek groot en dat konden we geweldig goed inzetten om die plastic soep onder de aandacht te brengen. Vooral bij de jongeren.”
Basisschoolkinderen mee op Sterke Yerke IV
Corona zorgde enigszins voor vertraging, maar in 2022 en 2023 moet het dan gaan gebeuren. Basisschoolleerlingen van de Waddeneilanden en de kustgemeenten krijgen de mogelijkheid om mee te varen op de Sterke Yerke IV. “We gaan de Waddenzee op om hoeveelheden microplastic te meten. We willen weten welke soorten en hoeveel er drijft. Op die manier komen we tot een 0-meting die belangrijk is voor als er bijvoorbeeld weer eens een container overboord slaat en de inhoud de zee in drijft. Niemand kan dan zeggen dat het spul niet van hen afkomstig is en dat het er al was. Er is dan immers een ijkpunt van waaruit je kunt aantonen of dat wel of niet het geval is.” Na 2023 zullen er dan meer projecten volgen om jongeren in de rest van Nederland bij het traject te betrekken. “Varen we naar Amsterdam of Rotterdam om de jeugd te enthousiasmeren beter op het milieu te letten. Daarna kunnen we ook Europa in en zelfs de oceaan weer over,” vertelt De Jong enthousiast.
Een groot aantal sponsors is al betrokken. Plannen zijn gemaakt en breiden zich steeds verder uit. De Jong is naast vicevoorzitter de persvoorlichter van de stichting geworden. Hij heeft het er flink druk mee. “Er zijn nu veertien mensen direct bij betrokken. We timmeren gezamenlijk aan de weg en iedere twee weken is er een (zoom-)vergadering. Het is een kostbaar project, maar we kijken vooral naar wat het op kan brengen. Als we jongeren meer bewust kunnen maken van de waarde van het milieu en vooral het creëren van schonere zeeën en oceanen dan is er veel bereikt. Daar gaan we voor. En ik merk dat veel mensen dat ook doen. Enorm veel bedrijven stellen belangeloos ruimte of producten ter beschikking. Ook accountants en advocaten werken uit enthousiasme mee. Dat hebben we nodig.”
‘Het avontuurlijke gevoel is er nog steeds’
Of Heineken weer wekelijks een fust bier aan boord brengt, is nog maar de vraag. “Dat was in die beginjaren zo. Dat kun je je nu niet meer voorstellen, maar we hadden gewoon een tap aan boord. Een hilarisch avontuur! Of ik dat mis? Nee, want dat gevoel is er nog steeds. Na zoveel jaren zijn het avontuurlijke- en het teamgevoel er altijd nog, ook al zijn drie maten ons al ontvallen (Hans Slotemaker, Chris Schweigmann en Leo van der Ploeg, red.). De basis ligt echt bij die vriendschap. We zijn allemaal heel verschillende persoonlijkheden en ieder heeft zijn mening, maar als het om onze Sterke Yerke gaat en de doelstelling dan zijn we één.”
Als de coronacrisis wat achter de rug is en het weer kan, zal er een tentoonstelling over Sterke Yerke worden gehouden in het Scheepvaartmuseum in Sneek. En om op een boek terug te komen. Dat jongensboek, die komt er. Ook voor meiden trouwens. “Er is een jeugdboek over ons uit, Lytse Yerke geschreven door Thys Wadman. Het zal na de zomervakantie gratis worden weggegeven aan alle basisscholen in Friesland. Het wordt in het Nederlands en in het Fries geschreven. Hopelijk zal het jonge mensen ook inspireren om eventueel te kiezen voor maritieme opleidingen en een liefde voor de zee en de natuur bijbrengen.”
